Đọc kỹ đáp án, chúng ta có thể nhận thấy ngay sự kỹ lưỡng, tỉ mỉ đến từng chi tiết; sự chi li đến từng 0,25 điểm trong hướng dẫn cho điểm từng ý của đề thi. Thật chu đáo quá ! Nhưng chính cái "chu đáo" có vẻ ưu điểm ấy lại là nhược điểm chủ yếu của đáp án. Vì sao?
Thử giả định: Nếu tổ chức cho tất cả các vị làm đề và làm đáp án tham dự một cuộc thi như một thí sinh bình thường, không biết trước đề (tất nhiên) và chỉ làm bài trong 180 phút thì kết quả sẽ ra sao? Chắc chắn không ai đạt điểm tối đa, vì không ai có thể trình bày đủ ý đến từng chi tiết như đáp án, nhất là ở những câu phân tích thơ (Tràng giang) hoặc đoạn thơ (Tống biệt hành). Bởi vì mỗi người cảm nhận cái hay, cái đẹp của câu thơ, đoạn văn không giống nhau.
Lỗi ở đây không phải ở người ra đề mà do quan điểm chỉ đạo của Bộ.
Thứ nhất, về câu tái hiện kiến thức (2 điểm), dạng câu hỏi này chỉ thích hợp với thi tốt nghiệp. Trong các kỳ thi tuyển sinh đại học - một kỳ thi cần chọn lựa chính xác những ai thực sự có năng lực, thì có thêm câu hỏi dạng này lợi ích gì ?
Thứ hai, sự phân hóa trình độ của thí sinh chỉ có thể thấy rõ qua các kiểu bài kiểm tra năng lực cảm thụ, sáng tạo. Ở đây, tôi đồng ý với ông Huỳnh Như Phương (Báo Thanh Niên ngày 18.7.2007): khâu ra đề thi có vấn đề, nhưng xin được nói thêm: ngay khâu làm đáp án cũng cần xem lại.
Không hiểu vì sao những người có trách nhiệm lại chưa chú ý đúng mức đến đặc trưng bộ môn? Môn Văn khác với các môn khoa học chính xác khác (Toán, Lý, Hóa) và cũng khác với các môn khoa học xã hội khác (Sử, Địa). Người nghệ sĩ có những rung động thẩm mỹ bất ngờ, độc đáo trước thiên nhiên, con người. Thế giới tâm hồn của họ một khi đã say đắm với ý tình, thể hiện trên trang giấy đòi hỏi sự đồng cảm, tri âm tri kỷ của người thưởng thức. Thế nhưng, mỗi người đọc - bên cạnh những ý tứ cơ bản của tác phẩm văn chương hiểu không thể khác nhau - thì cũng có những rung động, cảm nhận riêng về cấu tứ, nhân vật trữ tình, hình ảnh, nhịp điệu, ngôn ngữ... Cho nên cũng ngần ấy điểm gợi ý, có thể thí sinh có người nhấn mạnh ý này, và nói hay, nói thuyết phục chi tiết này, nhưng lại bỏ qua hoặc nói lướt những chi tiết khác. Giám khảo tính sao?
Cũng một chữ "Đâu" trong câu "Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều", thí sinh A hiểu là "chẳng có, không có, đâu có", thí sinh B lại cho rằng "đâu đây, quanh đây", giám khảo đánh giá ra sao?
Hoặc như bình câu "Nắng xuống trời lên sâu chót vót" đáp án gợi ý không gian ba chiều, nhưng có thí sinh lại tâm đắc với những từ có vẻ ngược nghĩa nhưng gây ấn tượng mạnh cho người đọc về sự rợn ngợp của buổi chiều tĩnh lặng trong không gian mênh mông, chẳng lẽ ta lại gạt đi?
Chính vì thế, chúng tôi thiết nghĩ đáp án chỉ nên có những yêu cầu cơ bản quy định, những ý chính mà bài viết cần có. Không nên hướng dẫn quá chi li, có vẻ kỹ lưỡng nhưng không thỏa đáng, thiếu sát hợp với thờâi gian ngặt nghèo của một buổi thi và cũng ít giá trị trong việc kiểm định trình độ thí sinh... Sâu xa hơn, "gốc rễ" hơn, nên "cách mạng" việc ra đề để thực sự đánh giá được năng lực cảm nhận, sáng tạo, diễn đạt của thí sinh và để các loại văn mẫu không còn đất sống, đề thi không lâm vào tình trạng nghèo nàn, đơn điệu, trùng lặp "biết rồi, khổ lắm, nói mãi" như nhiều năm nay vẫn mắc.