TS Đỗ Ngọc Thống, Trưởng phòng Ngữ văn, Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục nhận xét khi có dịp đến thăm và tìm hiểu nền giáo dục của Australia. Dưới đây là bài viết của ông.
SGK: Nhiều bộ
Chúng tôi đến trao đổi và học tập tại thành phố Brisbane thuộc bang Queensland. Đây là thành phố lớn nhất bang này. Cơ sở hạ tầng tốt, môi trường xã hội, con người, thiên nhiên và khí hậu thật tuyệt vời... Trong bối cảnh đó, giáo dục phát triển rất mạnh.
Tìm hiểu chương trình, SGK và tình hình dạy - học trong nhà trường phổ thông cũng như đại học ở đây, ai cũng có thể thấy điểm nổi bật nhất là nhà trường tập trung hình thành, rèn luyện cho giáo viên cũng như học sinh tính linh hoạt, năng động, sáng tạo trong dạy và học trên cơ sở cung cấp cho họ một nguồn thông tin phong phú và công cụ làm việc hiện đại.
Chiếm toàn bộ một châu lục, diện tích Australia tương đương với diện tích Hoa Kỳ, nhưng chỉ được chia làm 5 bang. Hàng năm có khoảng 3,3 triệu HS tốt nghiệp phổ thông. Tám lĩnh vực học chính thức (National key learning areas) trong nhà trường Australia là: Nghệ thuật; Tiếng Anh; Giáo dục thể chất; Ngoại ngữ; Toán, Khoa học; Nghiên cứu xã hội và môi trường; Công nghệ.
Dựa trên khung chương trình (framework curriculum) của Nhà nước liên bang, mỗi bang tự soạn ra Chương trình học tập của bang mình (gọi là syllabus) nhằm chi tiết hoá các định hướng và chuẩn của liên bang cho phù hợp với địa phương. Việc soạn thảo này do cơ quan chuyên nghiên cứu về giáo dục bang (QSA - Queensland Studies Authority).
Đến lượt mình, các nhà trường phổ thông ở các tiểu bang (quận, huyện) lại căn cứ vào chương trình của bang để cụ thể hoá tiếp tục cho phù hợp hơn nữa với địa phương của mình. Chương trình này được gọi là chương trình làm việc (work program), có nơi gọi là chương trình nhà trường (school curriculum). Đây chính là chương trình thực học, chi tiết và cụ thể của mỗi nhà trường.
Chương trình làm việc này được các tiểu ban của địa phương và các tổ trưởng chuyên môn các trường soạn thảo, Hiệu trưởng nhà trường phê duyệt hàng năm. Như thế nội dung dạy học của mỗi trường có thể rất khác nhau, cơ quan giáo dục bang chỉ quản lý bằng chuẩn học tập của bang. Các trường tổ chức phân loại học sinh theo các nhóm xếp vị trí từ cao xuống thấp để xét vào đại học (không thi đại học). Việc xếp loại học sinh được tiến hành bằng nhiều cách và từ nhiều nguồn khác nhau: báo cáo, bài tập nghiên cứu, nhận xét của giáo viên, thực hành... ( bài kiểm tra, thi chỉ là một trong các hình thức đó).
Có thể thấy việc quản lý chương trình và tổ chức dạy học ở đây hết sức linh hoạt, phân cấp khá rõ cho các cơ quan giáo dục, cấp trên không làm thay, không độc quyền, cấp dưới chủ động, linh hoạt trong việc vận dụng các định hướng và yêu cầu của cấp trên.
Điều quan trọng và đáng suy nghĩ nhất là tài liệu, cách thức tổ chức dạy học ở đây khá phong phú và mới mẻ. Sách giáo khoa có nhiều bộ khác nhau đã đành, nhưng điều quan trọng hơn: đó không phải là tài liệu học tập duy nhất.
SGK: Nhường bước cho học trực tuyến
Hầu như tất cả mọi người từ lãnh đạo cơ quan quản lý giáo dục bang đến các cán bộ nghiên cứu đều trả lời thống nhất rằng SGK càng ngày càng ít quan trọng đi. Với họ, SGK chỉ là một trong các tài liệu học tập của giáo viên (GV) và HS.
Căn cứ vào chương trình và yêu cầu cần đạt (chuẩn) người GV cũng như HS có thể tham khảo và lấy từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau chẳng hạn đĩa CD, DVD, e-learning; internet; các sách báo ngoài nhà trường... cùng với SGK để giảng dạy và học tập.
Có thể nói vai trò của công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) là hết sức quan trọng trong việc học tập của nhà trường phổ thông ở Austrailia nói chung cũng như ở bang Queensland nói riêng.
Hình thức học tập trực tuyến (online) ngày càng phát triển mạnh mẽ. GS. Kar-Tin Lee, Hiệu trưởng Trường toán, khoa học và giáo dục công nghệ ở Queesland khi trao đổi với chúng tôi đã nêu lên 10 ưu điểm của việc học trực tuyến như sau:
• Học được bất kể lúc nào trong ngày
• Học phù hợp với sức của mình
• Học rất nhanh
• Được tương tác nhiều hơn với giáo viên
• Được thảo luận nhiều hơn
• Có thể vươn tới nhiều nơi trên thế giới
• Học được từ các chuyên gia giỏi
• Học phí rẻ mà vận dụng được nhiều
• Thu thập từ internet được nhiều nguồn thông tin
• Được tiếp xúc với một cộng đồng ảo
Bà Lee cũng cho biết tỷ lệ học trên lớp (mặt đối mặt) và học trực tuyến của trường bà được tổ chức theo hướng tăng dần: ban đầu trợ giúp, bổ sung bằng trực tuyến, sau đó tích hợp các nội dung giảng dạy vào trực tuyến nhiều hơn và cuối cùng học trực tuyến chiếm tới 60%, lên lớp chỉ còn 40%.
Không chỉ có hình thức học tập đến lớp, đến trường, học trên mạng (e-leaning) mà còn có nhiều hình thức học từ xa khác: học tại nhà, học qua thư điện tử (e-mail), học qua điện thoại, học qua truyền hình...
Và đương nhiên, tất cả các GV từ phổ thông đến Đại học đều phải biết sử dụng máy tính, biết vào mạng để truy cập thông tin, để giảng bài, để trao đổi và làm giàu tri thức của mỗi người. ở đây người ta sẽ rất khó hình dung ra một nhà trường, một giáo viên hay một học sinh, sinh viên không biết vào mạng internet, không biết sử dụng máy vi tính, trong công việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu.
Tất cả các hội thảo, diễn đàn, trao đổi, giới thiệu, giảng bài... đều dùng máy tính, máy chiếu... Trong trường đại học chỗ nào cũng có thể truy cập Internet không dây hoặc có dây... tất cả đều miễn phí.
SGK: Không còn là nơi độc tôn chân lí
Học tập theo tinh thần trên, người học luôn được tiếp xúc với rất nhiều nguồn thông tin đa dạng và phong phú khác nhau. Người GV phải biết hướng dẫn HS biết cách thu thập và xử lí thông tin, tổng hợp và lựa chọn từ nhiều nguồn khác nhau để tìm ra một kết luận đúng đắn, phù hợp.
Sách giáo khoa vì thế không còn là nơi độc tôn chân lí. Học vấn phổ thông hiện nay không chỉ còn nằm trong mấy cuốn SGK nữa mà được tiếp cận từ nhiều nguồn khác nhau. Với khối lượng tri thức khổng lồ, ngày một tăng nhanh đến chóng mặt, SGK không thể cập nhật nhanh chóng và bao quát hết được các lĩnh vực tri thức ấy.
Lâu nay, đối với nhà trường phổ thông Việt Nam, sách giáo khoa bao giờ cũng là tài liệu dạy học quan trọng và gần như duy nhất. Mọi thông tin, tri thức và kĩ năng đều được chuyển tải qua sách giáo khoa, nhờ sách giáo khoa và bằng sách giáo khoa...
Nhận xét trên đây, mặc nhiên được thừa nhận trong suốt một thời gian dài và ít ai thấy vô lí. Một câu hỏi đặt ra: liệu sách giáo khoa (SGK) có đáp ứng được tất cả các yêu cầu của việc cung cấp các tri thức phổ thông cho học sinh (HS) trong thời đại ngày nay? Câu trả lời là không thể, cả về lý thuyết lẫn thực tiễn.
Hơn nữa SGK suy cho cùng vẫn chỉ là quan điểm, nhận thức của một hay một nhóm người về một vấn đề hay lĩnh vực nào đó.
Nhiều bộ sách sẽ giúp người dạy và người học có nhiều nguồn thông tin, nhiều cách tiếp cận chân lý hơn, nhất là SGK văn học và khoa học xã hội.
Và vì vậy, suy rộng ra, nếu GV và HS được tiếp cận và làm việc với nhiều phương tiện, nhất là công nghệ thông tin hiện đại, thì chắc chắn việc trang bị học vấn phổ thông; hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành sẽ nhanh chóng hơn nhiều.
Tất nhiên đi đôi với nhận thức phải là các điều kiện khác, trước hết là điều kiện vật chất, trang thiết bị dạy học. Các trường học ở Queesland đều có cơ sở vật chất rất lý tưởng: lớp học bao giờ cũng có các loại máy chiếu, máy vi tính được nối mạng, phông màn và các thiết bị điện tử khác.
Nguồn: http://www2.vietnamnet.vn/giaoduc/vande/2006/09/608416/
TS Đỗ Ngọc Thống (ghi chép từ Brisbane - Queenland – Australia)