. Phóng viên: Theo lộ trình, từ năm học 2008-2009, Bộ GD-ĐT sẽ áp dụng mức học phí mới. Theo ông, thời điểm này tăng học phí hợp lý chưa?

- Giáo sư Phạm Tất Dong: Cá nhân tôi thì cho rằng chưa nên tăng học phí. Mức sống của dân ta quá thấp, giá cả leo thang, trong khi đó lương lên không theo kịp trượt giá. Cái gì cũng lên thì người dân sẽ chết, cho nên tôi cho rằng Nhà nước phải đầu tư cho giáo dục thế nào cho hợp lý chứ không phải cứ tăng học phí là giải quyết được vấn đề. Tôi nghĩ rất nhiều người trong xã hội cũng đồng tình với quan điểm của tôi.

Cũng phải nói thêm là muốn tăng học phí, phải nghiên cứu xem nó ảnh hưởng đến cơ cấu chi tiêu của người dân đến đâu. Tăng lên để làm thâm hụt ví tiền vốn eo hẹp của người dân thì sẽ gây bất lợi. Tôi biết, người dân hiện nay chi cho văn hóa rất ít, phần lớn thu nhập chỉ lo cho việc ăn ở. Nếu học phí tăng, viện phí tăng thì phần chi cho đời sống văn hóa của họ sẽ giảm xuống.

. Nhưng Bộ GD-ĐT cho rằng, nếu học phí không tăng sẽ rất khó bảo đảm chất lượng giáo dục, nhất là giáo dục ĐH?

- Kinh phí và chất lượng giáo dục không phải lúc nào cũng tỉ lệ thuận. Có khi học phí tăng mà chất lượng giáo dục vẫn xuống, ở đây không đơn thuần chỉ là vấn đề tiền bạc mà là vấn đề xã hội. Nếu các nhà giáo không tận tụy, học trò không hiếu học thì chất lượng khó có thể tăng được. Tôi biết rất nhiều nhà giáo có trách nhiệm, đời sống của họ thấp nhưng chất lượng dạy học vẫn cao.

. Nhưng nếu học phí tăng lên, đời sống giáo viên sẽ được cải thiện và cơ sở vật chất phục vụ cho giảng dạy cũng được nâng lên theo!

- Tôi có dự một số cuộc họp và cũng nghe người ta nói, không tăng học phí thì không cải thiện được đời sống giáo viên. Quan điểm của tôi: Đòi hỏi này là phi lý. Người dân không có trách nhiệm với đời sống giáo viên, trách nhiệm đó thuộc về Nhà nước. Tôi là nhà giáo, tôi biết, các nhà giáo sống thanh bạch hơn nhiều so với nhiều nghề khác, họ không có đòi hỏi gì ghê gớm đâu. Về cơ sở vật chất, thì tôi cho rằng Nhà nước phải đầu tư. Theo tôi được biết, ngân sách quốc gia dành cho giáo dục năm 2007 là 66.770 tỉ đồng. Một khoản lớn như thế tại sao lại không đủ nhỉ? Nói gì thì nói, người dân đóng thuế thì họ phải được hưởng phúc lợi chứ, tại sao bây giờ lại bắt họ đóng thêm? Tôi không hiểu là Nhà nước có thể giảm những cái khác để chi cho giáo dục được không hay chỉ đến mức đó là dừng?

. Có nghĩa là theo ông, đây chưa phải là thời điểm tăng học phí thích hợp?

- Đúng. Tăng học phí là phải tính đến việc tăng như thế thì người nghèo có đi học được không và được đi học đến đâu. Thời điểm giá cả leo thang thế này, tôi cho là chưa nên. Thậm chí tôi còn cho rằng ở cấp THCS cũng không nên thu học phí vì sắp tới là phổ cập THCS. Có người hỏi, không đóng học phí thì lấy đâu ra kinh phí để bảo đảm cho việc học tập? Câu trả lời của tôi là ở bậc phổ cập, Nhà nước đã coi không đi học là phạm luật thì không thể bắt người ta đóng tiền.

. Có ý kiến cho rằng trước khi tăng học phí, thì phải chấn chỉnh lại cơ chế quản lý tài chính, nếu không sẽ không có sức mà đầu tư vì sẽ lọt chỗ nọ, chỗ kia. Ông có đồng ý không?

- Tôi cho rằng sự lãng phí trong chi tiêu của ngành giáo dục là có, thậm chí nhiều dự án rất lãng phí, chỉ có điều là khó nêu ra những chứng cứ cụ thể. Chính vì thế, sự minh bạch trong các khoản chi tiêu là điều rất cần thiết. Nếu Bộ GD-ĐT giúp người dân hiểu được các khoản chi thì quá tốt rồi.

Khâu yếu của chúng ta không chỉ là về quản lý tài chính mà cả quản lý tổ chức, dạy học cũng yếu. Bộ GD-ĐT vừa công bố các khoản thu-chi, trong đó 75% kinh phí cho ngành giáo dục là ngân sách của Nhà nước, đóng góp của nhân dân chỉ có 25%. Thoạt nhìn con số 25% đấy có vẻ ít, nhưng đó chỉ là khoản thu trên văn bản, vẫn còn rất nhiều khoản thu khác mà bộ không nắm được. Cộng các khoản thu bất thành văn vào thì đó là một con số lớn đấy. Đó cũng thực sự là bài toán khó cho các nhà quản lý giáo dục!

6 việc cần làm trước khi tăng học phí

Tôi cho rằng việc Bộ GD-ĐT muốn tăng học phí là bình thường và có thể chấp nhận được nếu bộ làm rõ những cơ sở khoa học và thực tiễn của việc này. 1- Nhà nước ta là Nhà nước theo lý tưởng XHCN, vậy với lý tưởng XHCN có cho phép chúng ta tư duy về giáo dục theo kiểu “tính đủ, thu đủ” trong giáo dục? 2- Giữa việc tăng học phí và việc chuẩn hóa chương trình, sách giáo khoa, việc nào quan trọng hơn và cần làm trước? 3- Liệu tăng học phí lên 2,5 lần thì chất lượng giáo dục có tăng lên cùng một mức tương ứng không? 4- Bộ GD-ĐT hãy công bố thật chi tiết từng khoản thu chi trong một năm học để chứng tỏ đã sử dụng ngân sách giáo dục một cách rất hợp lý mà vẫn chưa đủ để cải thiện chất lượng giáo dục lẫn đời sống của giáo viên? 5- Bộ hãy cho biết hiện nay có bao nhiêu trường ĐH không có đủ kinh phí để nâng cao chất lượng và bao nhiêu trường đang có số dư hằng năm lên đến hàng chục tỉ đồng nhưng không đầu tư mà chỉ bỏ vào ngân hàng để lấy lãi? 6- Hơn 70% dân số VN sống ở vùng nông thôn, vậy tăng học phí thì sẽ có bao nhiêu phần trăm gia đình nông thôn chịu đựng được để cho con đi học?

Nếu Bộ GD-ĐT trả lời được một cách thuyết phục những câu hỏi trên thì chắc chắn việc tăng học phí sẽ được tất cả mọi người dân ủng hộ, bằng không thì bộ hãy khoan nói đến chuyện tăng học phí.

Trung Vị