Lượng và chất

Mục tiêu đặt ra là làm thế nào để đào tạo ra nguồn nhân lực làm khoa học có trình độ cao? Để trả lời câu hỏi này, theo tiến sĩ (TS) Phạm Thành Quân, Trưởng khoa Công nghệ Hóa hữu cơ Trường Đại học Bách khoa (ĐHBK) TPHCM, trước hết phải trả lời câu hỏi: Chúng ta đang cần gì? Việc xác định được nhu cầu đào tạo sẽ giúp xác định mục tiêu đào tạo đúng trọng tâm, tránh lãng phí. Nhà quản lý cần quy hoạch cơ cấu ngành nghề, lĩnh vực mũi nhọn của TP để tập trung đào tạo lực lượng. Nếu trong nước chưa có thế mạnh về lĩnh vực cần thiết thì chúng ta có thể cử sinh viên (SV) ra nước ngoài học tập, nghiên cứu và trở về phục vụ đất nước. Tuy nhiên, TS Quân cho rằng việc cử SV học tập tại nước ngoài cần có sự lựa chọn kỹ, phù hợp với năng lực và nguyện vọng của cả hai phía, tránh tình trạng cung không gặp cầu, người nhiều nhưng vẫn thiếu nhân lực.

Đồng tình với ý kiến của TS Quân, PGS-TS Trần Thị Thu Lương, Phó trưởng Ban Khoa học-Công nghệ ĐHQG TPHCM, bổ sung cái nhìn từ góc độ của mình: “Hiện nay, tình trạng thiếu nguồn cán bộ trong các ngành khoa học cơ bản đang báo động, nhất là lĩnh vực khoa học xã hội”.

Theo TS Lương, nguyên nhân sâu xa của tình trạng này là do thiếu động lực phát triển ngay từ bên trong. Để khắc phục tình trạng này, cần tập trung phát triển ngay từ đầu vào, thực hiện đòn bẩy kinh tế đảm bảo cả vật chất lẫn tinh thần cho người được đào tạo nhằm “giữ lửa” say mê học tập và nghiên cứu của họ. “Cần tăng chất lượng, tăng thu nhập cho đầu ra của nghiên cứu, công trình khoa học bằng luật SHTT, trao giải thưởng cho các công trình khoa học… Bên cạnh đó, nhà quản lý cần xem xét khuyến khích nguồn nhân lực cao đang sống, làm việc tại nước ngoài về nước hoạt động; và nguồn lực giàu kinh nghiệm như cán bộ đã về hưu… là giải pháp hiệu quả trong việc kế thừa, phát triển nguồn lực chất xám cao”, TS Lương nói.

Tiếp tục bày tỏ những ý kiến của mình về chất lượng đào tạo nhân tài, TS Thu Lương bức xúc: “Hiện tại cơ chế đào tạo của ta còn nặng về hình thức. Tại sao chúng ta lại đặt ra chỉ tiêu đào tạo TS hàng năm mà không thay vào đó là đặt chất lượng đào tạo lên hàng đầu? Để nâng cao chất lượng cần tạo cú đấm vào nhận thức và cơ chế đào tạo, xoá bỏ hình thức, tập trung vào chất lượng. Sở Khoa học Công nghệ với chức năng là nhà quản lý cần thống kê, phân loại thế mạnh của lực lượng khoa học trên địa bàn TP. Có sự phân bổ đề tài trọng điểm, phù hợp với thế của từng nhóm nghiên cứu, chấm dứt tình trạng nghiên cứu khoa học theo kiểu đại trà, không trọng điểm theo kiểu “thụ phấn nhờ gió”.

Nói đến chất lượng đào tạo cán bộ khoa học, TS Quân đề nghị cần có quy định cụ thể bắt buộc nhà khoa học phải thường xuyên có những công trình nghiên cứu đăng báo như là một cách để nâng cao trách nhiệm của nhà khoa học đồng thời mở rộng mạng thông tin khoa học theo hướng đa chiều. Cụ thể hơn, Thạc sĩ Phạm Văn Xu - Phòng QLKH Sở KHCN đề xuất rằng cần phải thể chế hoá quy định với các chức danh TS, GS, PGS phải đảm bảo có đề tài khoa học được công nhận trong khoảng thời gian nhất định.

Băn khoăn kinh phí...

Để nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ khoa học thì chính sách hỗ trợ cũng là yếu tố quan trọng đòi hỏi nhà quản lý lẫn nhà giáo dục phải quan tâm, cân nhắc. TS Hoàng Minh Trí, Chủ nhiệm Bộ môn Cơ sở Kỹ thuật điện ĐHBK TPHCM, nhấn mạnh vai trò của chính sách hỗ trợ cho đào tạo: “Kinh phí cho SV nghiên cứu khoa học là quá nhỏ, như ở ĐHBK, 179 đề tài với 40 triệu đồng, quá ít! Thật sự không thể nào nghiên cứu nghiêm túc với kinh phí chưa đầy 300.000 đồng cho 1 đề tài”. Xoay quanh vấn đề kinh phí hỗ trợ, thầy Phạm Thành Quân dẫn chứng bằng chương trình TK 21 của Hàn Quốc tài trợ cho SV các ngành IT, tự động hóa, quan hệ quốc tế… với một khoản kinh phí đủ để trang trải cho việc học tập và sinh sống; hay ở Nhật Bản, mỗi tiến sĩ sẽ được cấp khoảng 25.000 -30.000 USD cho một chuyến đi báo cáo…

Tuy không được áp dụng mức hỗ trợ lớn như tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Thạc sĩ Đoàn Xuân Huy Minh, một cán bộ khoa học trẻ của Sở KHCN TPHCM có kinh nghiệm hợp tác nghiên cứu cùng một giáo sư người Mỹ, chia sẻ: “Với các nước phát triển, đầu tư khoa học là chấp nhận một phần rủi ro. Họ sẽ đầu tư cho nhà khoa học mà không đặt nặng quy định ràng buộc, nghiên cứu thoải mái nhưng đầy tính trách nhệm, chính sách thông thoáng nhưng hiệu quả”.

Những cái nhìn từ các nhà khoa học, nhà giáo dục trong công tác đào tạo cán bộ khoa học đóng góp nhiều cho việc xây dựng đề án “Đổi mới cơ chế chính sách thu hút và sử dụng lực lượng khoa học và công nghệ ở TPHCM và người Việt Nam ở nước ngoài” mà Sở KHCN TPHCM được UBND TPHCM giao cho nhiệm vụ xây dựng. Đó là những cái nhìn cần thiết cho một quy hoạch tổng thể, một đề án tổng thể cho tương lai. Còn trước mắt, phát biểu tại buổi hội thảo bàn tròn này, PGS.TS Lê Hoài Quốc, Phó Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ TPHCM, khẳng định Sở sẽ phối hợp cùng các trường ĐH xây dựng các quỹ hỗ trợ, đổi mới ươm tạo công nghệ, đề xuất giải thưởng Sáng tạo… phát triển nguồn lực khoa học cho TPHCM.