Trong số 3,2 triệu kiều bào Việt Nam sinh sống ở nước ngoài, có đến trên 300.000 người có trình độ trên đại học, đặc biệt, có rất nhiều nhà khoa học đang làm việc tại những trung tâm nghiên cứu, những trường đại học tiên tiến nhất trên thế giới. Riêng ở Mỹ, một trong những nền khoa học phát triển nhất thế giới, đã có khoảng 150.000 người; ở Pháp là 40.000 người. Các nhà lãnh đạo Việt Nam coi trí thức kiều bào là một nguồn lực to lớn để phát triển đất nước.

Mặc dù đất nước rất cần chất xám kiều bào, và mặc dù rất nhiều nhà khoa học mong muốn được đem công sức xây dựng quê hương, nhưng đến nay sự hợp tác của những trí thức Việt kiều với các cơ sở trong nước hoàn toàn chưa tương xứng với tiềm năng. Nhân dịp Xuân mới, chúng tôi đã gặp và được một số trí thức tâm huyết "mách nước" những biện pháp thu hút trí thức Việt kiều.

Bác sĩ Daniel Trương Dũng - Việt kiều Mỹ:

Nhiều trí thức sợ “vật lộn” với giấy tờ

Nhiều người Việt đã thành đạt trên khắp thế giới, họ sẵn sàng về nước với tình yêu, nhưng nếu không có các điều kiện thì tình yêu không thể dẫn tới... thành hôn.

Tôi lấy thí dụ những người đã thành công, đã có sự nghiệp ở nước ngoài, chẳng hạn như tôi đã có một viện nghiên cứu ở bên Mỹ, với các điều kiện làm việc tốt. Trong mấy chục năm qua tôi đã làm những gì tôi phải làm, đến cái tuổi này, chúng tôi đều muốn làm những gì muốn làm, cụ thể là một cái gì đó cho quê hương.

Nhưng vấn đề ở đây là trước khi tôi từ bỏ những thứ ở nước ngoài, phải có những điều kiện khiến tôi tin tưởng rằng tôi sẽ thành công với cái mà tôi muốn làm ở trong nước. Hiện tại, vợ con chúng tôi, nhà cửa chúng tôi vẫn ở nước ngoài, trong khi về nước, chúng tôi lại phải vật lộn với việc chạy xin giấy tờ. Với riêng tôi, tôi không sợ gì cả, vì cũng đã quen rồi. Nhưng với nhiều người, ở hoàn cảnh như vậy có còn muốn về không? Bởi thế, vẫn còn rất nhiều trí thức Việt kiều mà chúng ta cần, nhưng chúng ta chưa thể thu hút được.

Một vấn đề nữa đặt ra là ở trong nước còn quá coi trọng bằng cấp, có thể có những vấn đề mà trí thức Việt kiều rất giỏi, nhưng lại thua một số nhà khoa học trong nước về “phẩm hàm", đôi khi những chuyên gia về nước lại phải tranh cãi với giáo sư này giáo sư kia, có vị lại bảo anh mới có bằng này, trong khi bằng của tôi cao hơn.

Nhân chuyện nói về trí thức tôi muốn nói đến vấn đề đào tạo nhân lực. Hiện Việt Nam đang gửi sinh viên ra nước ngoài để đào tạo. Nhưng khi gửi sinh viên đi học ở nước ngoài, kể cả học ở những trường đại học danh tiếng, chúng ta mới chỉ tiếp cận ở tầng thấp của tri thức thế giới. Vấn đề là phải có biện pháp tiếp cận ngay tầng cao nhất của tri thức nhân loại.

Chẳng hạn, khi giải quyết một vấn đề nào đó, tại sao ta không mời những chuyên gia giỏi nhất thế giới về làm việc, để họ nghiên cứu và tìm ra lời giải? Thậm chí, chúng ta phải mời cả những nhà khoa học từng giành giải Nobel. Khi những nhà khoa học giỏi nhất thế giới đến Việt Nam, các nhà khoa học Việt Nam được hòa vào cái không khí đó, khiến mình được giao lưu và nâng lên. Tôi cũng xin tiết lộ, đó là bí quyết của một số quốc gia có những bước phát triển đột phá trong những năm gần đây.

Tất nhiên, khi làm điều này, trí thức Việt kiều có thể đóng vai trò cầu nối tới những tầng cao nhất của trí thức nhân loại.

Bà Nguyễn Thị Mỹ Hạnh - Việt kiều Đức:

Ý tưởng của những chuyên gia giỏi luôn được chờ đón ở nhiều nơi

Tôi nghĩ rằng, không nên kêu gọi trí thức kiều bào hướng về đất nước một cách chung chung mà cần phải đưa ra những lĩnh vực cần. Chính phủ trong từng giai đoạn, thời điểm, nếu cần có những trí thức đóng góp vào lĩnh vực gì hãy nêu ra thật cụ thể, từ những dự án nhỏ cho đến những chương trình làm với những tiêu chí rất cụ thể, để người ở nước ngoài dễ hình dung.

Tôi nghĩ rằng, trong công cuộc phát triển đất nước như hiện nay, các nhà trí thức trong nước đã có nhiều đóng góp rất to lớn. Trong một điều kiện còn nhiều khó khăn, nhưng họ đã làm được rất nhiều việc, và có nhiều sáng kiến để ứng dụng trong công việc. Nhưng cũng do điều kiện còn nghèo, nhiều trí thức trong nước chưa phát huy được hết khả năng, nhất là về tầm nhìn xa.

Trí thức Việt kiều ở nước ngoài chính là nhũng người khắc phục được điểm yếu này. Họ có tầm nhìn xa rộng do được tiếp xúc trong môi trường quốc tế.

Song ở thời nào cũng vậy, người tài thì nhiều "tật", mà cái tật hay "mắc phải" đó là hay tự ái, họ luôn bảo vệ ý kiến, quan điểm đến cùng một khi đã cho là đúng. Vậy nên, mời được người tài không dễ, mà chiều được người tài lại càng khó hơn. Có lẽ, những đãi ngộ về vật chất, điều kiện làm việc là cần thiết, nhưng chưa đủ (vì những điều đó ở môi trường làm việc nước ngoài, họ cũng được ưu đãi chẳng kém, nếu không muốn nói là hơn), mà cần một cơ chế chính sách như thế nào đó cho thật thông thoáng tới tận các bộ, ngành... vì đó mới là những cơ quan trực tiếp tiếp xúc với trí thức kiều bào. Trong thực tế, có những trí thức thiếu kiên nhẫn đã bỏ cuộc vì lối làm việc không “thuận”. Trí thức là vậy, họ luôn có thừa sự kiên nhẫn với các công trình khoa học, nhưng khi vướng cơ chế, họ dễ nản lòng. Vì ý tưởng của họ luôn có nhiều cơ hội để được chờ đón ở chỗ này, hay chỗ khác, họ sẽ đặt câu hỏi có cần phải mất thời gian ở một nơi họ không được hoan nghênh đúng mực không?

Tiến sĩ Nguyễn Bá Anh - Chủ tịch Hội doanh nghiệp Việt Nam tại LB Nga:

Vẫn “sính” ngoại hơn Việt kiều!

Tiến sĩ Nguyễn Bá Anh hiện là Chủ tịch Hội doanh nghiệp Việt Nam tại LB Nga. Ông là người đã chắp mối cho nhiều tổ chức trong nước và Nga gặp gỡ không chỉ trên lĩnh vực kinh tế và khoa học khác để tìm kiếm cơ hội hợp tác hai bên.

Chúng ta có thể học tập từ các nước láng giềng trong việc thu hút trí thức kiều bào về xây dựng đất nước. Có thể nói Trung Quốc là một điển hình trong việc kêu gọi Hoa kiều. Trong hơn chục năm qua, có hàng nghìn trí thức hàng đầu của Trung Quốc ở nước ngoài đã trở về làm việc ở trong nước, hoặc có những hình thức đóng góp bằng công tác gián tiếp từ nước ngoài. Họ đã kêu gọi qua rất nhiều kênh khác nhau, và có những đãi ngộ, trân trọng xứng đáng với chất xám của trí thức. Họ không có một chính sách như Nghị quyết 36 của chúng ta, nhưng họ đã làm được rất nhiều việc.

Còn ở Việt Nam, tôi thấy chúng ta đã đưa ra đường lối rất cụ thể trong Nghị quyết 36, nhưng khi triển khai thì còn nhiều chỗ chưa đúng với tinh thần của nghị quyết này. Vì thế, đến nay đội ngũ trí thức về nước làm việc chưa phải là nhiều.

Trong một số lĩnh vực tôi biết, chúng ta có những chuyên gia người Việt hàng đầu trên thế giới nhưng trong nước lại dành cho chuyên gia nước ngoài, mà không tận dụng chính người của mình. Đó là một sự lãng phí, lãng phí cơ hội có thể coi là một lãng phí lớn nhất. Có lẽ vì vậy mà tôi không thấy bóng dáng của yếu tố Việt kiều trong nhũng dự án mang tầm quốc gia (ít nhất là cho đến nay).

Khi người trí thức làm việc tại nước ngoài, họ cũng có những ràng buộc và cam kết với tổ chức họ làm việc. Nếu chỉ kêu gọi từ xa là hãy về hợp tác với quê hương, tôi e rằng, không phải lúc nào họ cũng có thể sẵn sàng.

Vậy nên cần nhìn ra xem, các nước họ đã làm gì, và chúng ta nên làm gì để thu hút được đội ngũ này, công khai, hay không công khai tùy vào từng lúc, từng hoàn cảnh khác nhau.

School@net (Theo http://www.nhandan.com.vn/tinbai/?top=41&sub=74&article=1152)