Chương trình (CT) là cốt lõi của nền học, sách giáo khoa (SGK) là tài liệu mang tính pháp lý trong dạy và học. Thế nhưng suốt 27 năm qua (từ 1981 đến nay), nền giáo dục của chúng ta vẫn chưa có CT- SGK chuẩn ở bậc phổ thông, đó là vấn đề bức xúc, bất lợi cho sự nghiệp trồng người. Chủ trương tổng kiểm tra SGK của bậc học phổ thông trên toàn quốc là một yêu cầu cần làm từ lâu, đến nay mới thực hiện đã là chậm, nhưng thà chậm còn hơn không.

Nặng, nhẹ so với cái gì?

Nhiều chuyên gia giáo dục cho rằng việc đánh giá tổng thể CT-SGK phổ thông của Bộ GD- ĐT chỉ thực hiện trong vòng một tháng (14-3 đến 15-4-2008) là... siêu tưởng. Nhưng tôi lại cho rằng có thể, vấn đề là ai làm, phương pháp làm và quan niệm về cách đánh giá như thế nào? Tôi xin khẳng định cách làm SGK của chúng ta lâu nay nằm ngoài tư duy khoa học thông thường và cũng chẳng giống ai.

Nếu chúng ta có đầy đủ CT- SGK chuẩn của nước ngoài như Anh, Đức, Nga, Mỹ và Pháp, CT-SGK của tú tài quốc tế, cùng với đó là các bộ CT-SGK trong nước từ trước 1975 của hai miền Nam Bắc để đặt cạnh CT-SGK từ lớp 1 đến lớp 12 đang sử dụng hiện nay, các chuyên gia am hiểu giáo dục, am hiểu chuyên môn đồng thời thông thạo ngoại ngữ đều có thể cho nhận xét định tính, định lượng, nhận xét về tính kế thừa truyền thống giáo dục trước đây cũng như tính hội nhập với các nước tiên tiến. Những chuyên gia giỏi, thực sự có khả năng làm được công việc này trong thời gian siêu ngắn như tôi nói thì ở nước ta không nhiều nhưng không phải là không có. Theo tôi được biết, vì tâm huyết với giáo dục, nhiều trí thức, nhà khoa học đầu ngành của Việt Nam đã đọc sách, âm thầm làm công việc này nhiều năm rồi, họ cũng đã tích lũy tri thức suốt một đời, đủ để hiểu thế giới đang dạy cái gì và dạy như thế nào. Theo ước tính của chúng tôi, mỗi chuyên gia đều thông thạo ít nhất 2 ngoại ngữ, chỉ cần khoảng không đến một tháng ngồi lại với nhau để đối chiếu, trao đổi thêm về nội dung CT-SGK của những nước viết bằng những thứ tiếng mình còn chưa thông thạo lắm là có thể đánh giá xong chương trình SGK hiện hành một cách khoa học và chính xác.

Tuy nhiên, với cách chỉ đạo tổ chức đánh giá của Bộ GD-ĐT hiện nay thì dù có làm bao lâu cũng khó có thể đi đến được kết luận đúng. Bộ chỉ đạo các trường, các sở GD-ĐT và một số tổ chức nhận nhiệm vụ đánh giá CT-SGK cho bậc học phổ thông từ Bộ GD-ĐT, song không có CT-SGK chuẩn để so sánh đối chiếu với CT-SGK đang sử dụng hiện nay. Vậy nặng nhẹ so với cái gì khi không có chuẩn? Gần đây, tôi biết, có một tổ chức khoa học - kỹ thuật ở tầm quốc gia, đã từng tiến hành đánh giá, xem xét CT-SGK không phải toàn bộ ở bậc học phổ thông, mà chỉ xét một “khúc lửng lơ” là CT-SGK của THCS. Tiền quẳng vào đó không ít (hơn 200 triệu đồng), mấy chục người có học hàm học vị GS, TS làm việc trong vòng một năm, nhưng kết quả rất hạn chế.

Học sinh bị thiệt

Gần đây có ý kiến cho rằng quy định một CT có một bộ SGK như Luật Giáo dục là không hợp với thực tiễn, ta phải sửa luật để một CT có nhiều bộ SGK. Tuy nhiên, tôi không đồng tình với quan điểm này. Khi chương trình giáo dục được thống nhất, thông thường chỉ có 3 hay 4 kiểu viết khác nhau, chứ không phải là vô tận, càng không phải hai người khác nhau mà viết ra hai bộ SGK khác nhau. Trong các bộ SGK này, ta chọn một bộ SGK làm chuẩn quốc gia nếu nó thỏa mãn các yêu cầu: phổ thông, cơ bản, hiện đại (theo chuẩn mực quốc tế) và phù hợp với Việt Nam. Tại sao? Vì lý do thi cử, nên bộ SGK chuẩn mang tính pháp lệnh. Các bộ SGK sẽ được sử dụng làm SGK tham khảo.

Đơn cử như Phần Lan là một trong những nước có nền giáo dục ưu việt nhất hiện nay. Đất nước này chỉ duy trì một loại trường, không có trường chuyên lớp chọn, chỉ có một chương và một bộ SGK chuẩn quốc gia, nhưng họ lại có nhiều câu lạc bộ khác nhau cho học sinh năng khiếu. Singapore có mô hình giáo dục tương tự, nhà nước tài trợ và tổ chức khoảng 1.001 câu lạc bộ khác nhau, nhà trường bố trí thời khóa biểu để tất cả học sinh có thời gian tham gia. Hoặc nền giáo dục của chúng ta trong những năm kháng chiến và cho đến trước 1975, học sinh cũng không học phân ban, không trường chuyên lớp chọn tràn lan nhưng nhiều thế hệ học sinh vẫn thành tài...

Theo số liệu điều tra của Tổng cục Thống kê, năm 2004, người dân đã phải bỏ ra hơn 2.000 tỉ đồng để mua sách học. Như vậy quá lãng phí. Lợi hại về vật chất còn tính được, chứ mấy chục thế hệ học sinh với kiến thức chưa chuẩn thì thiệt hại này không tính được.

GS-TS Nguyễn Xuân Hãn

School@net (Theo http://www.nld.com.vn/tintuc/giao-duc/222052.asp)