I. Tình hình chung

- Hình thức: đánh vận động

- Không gian: khu vực Tỉnh Hình, nước Triệu (Trung Quốc)

- Thời gian: năm 204 Tr.C.N

- Lực lượng tham chiến:

Quân Hán: 50.000 nghìn người

Quân Triệu: 100.000 nghìn người

- Kết quả: quân Hán tiêu diệt đại bộ phận quân Triệu, diệt tướng chỉ huy Trần Dư, bắt sống vua Triệu và thừa thắng đánh lấy được nước Triệu.

II. Diễn biến tình hình

Mặc dù là nước lớn, nhưng trong cuộc viễn chinh này, quân Hán chỉ có khoảng 5 vạn, trong khi đó 10 vạn quân Triệu đã bày sẵn thế trận nghêng đón tại cửa Tỉnh Hình (một cửa ải biên giới thuộc dãy Thái Hành). So sánh lực lượng nghiêng hẳn về phía nhà Triệu.

Chủ quan trước ưu thế ấy, Trần Dư, tướng chỉ huy quân Triệu đã không chấp nhận kế hoạch phòng ngự tích cực của quân sư Lý Tả Xa, chủ động tiến công đối phương bằng lực lượng "chính, kỳ", mà chủ trương án binh tại chỗ, đợi quân Hán đến sẽ cùng quyết định.

Nắm được ý đồ của Trần Dư, Hàn Tín quyết tâm dùng cách đánh sở trường kết hợp "chính, kỳ", điều quân Triệu đến trận địa chuẩn bị sẵn để tiêu diệt, mặc dù quân Hán ít hơn hẳn phía địch. Lực lượng được sử dụng như sau:

- 1 vạn quân được bố trí đối diện với thành lũy quân Triệu. Lưng quay về phía sông (Trận Tỉnh Hình còn được gọi là trận Bối Thủy là vì thế), với tư cách như là lực lượng chủ yếu do Hàn Tín chỉ huy (thực tế Hàn Tín không ở đây), có nhiệm vụ nhử quân Triệu ra nghênh chiến, - Một đạo "kỳ" binh gồm 5.000 quân bộ binh và kỵ binh, với 2.000 cờ hiệu ám sẵn sau lưng quân Triệu, vu hồi chiếm thành lũy khi quân Triệu đã tiến ra khỏi trận địa phòng ngự để giao chiến với quân Hán.

- Lực lượng lớn còn lại gồm 3,5 vạn quân do đích thân Hàn Tín chỉ huy, ban đầu làm nhiệm vụ khiêu chiến, sau đó là lực lượng chủ yếu tiêu diệt địch.

Thế trận bày xong, Hàn Tín dẫn một bộ phận chủ lực tiến vào cửa Tỉnh Hình nghêng chiến. Vừa mới giao tranh, quân Hán đã bỏ chạy, vứt bỏ lại biển hiện, vũ khí, cờ quạt, lui về trận địa "bối thủy". Trần Dư mắc mưu tưởng nắm chắc thắng lợi, đích thân đốc toàn bộ quân sĩ ra đuổi đánh. Lừa cho quân Triệu lúc đó đang say sưa thắng lợi lao vào khu vực dự kiến sẵn, quân Hán bất ngờ quay lại phản kích mãnh liệt. Vừa chia cắt vừa đánh vào bên sườn địch với tinh thần chỉ có một đường tiên vì phía sau là sông, mặc dù lực lượng ít hơn, quân Hán đã làm rối loạn đội hình quân Triệu, đưa quân Triệu vào thế trận bị bao vây. Bị tiến công mạnh, phút chốc dễ chuyển thành bại, Trần Dư núng thế định lui về giữ thành, nhưng nhìn lên đã thấy thành lũy ngợp cờ xí mà đạo kỳ binh của quân Hán lẻn vào đánh úp từ hồi nào. Chỉ còn một đường chạy, mạnh ai nấy chạy. Thừa thắng, từ bốn phía quân Hán đánh ập lại. Số phận mười vạn quân Triệu đã được định đoạt, bị tiêu diệt gần hết, trong đó có Trần Dư. Vua Triệu và quân sư Lý Tả Xa bị bắt sống.

III. Những phát triển của nghệ thuật quân sự

Trận Tỉnh Hình nổi bật ở nghệ thuật mưu kế và thế trận: đó là mưu kế lừa địch, buộc đối phương phải đi vào kế của mình. Do đó tạo được bất ngờ giành chính quyền chủ động. Đó là nghệ thuật lấy ít địch nhiều, nhất là bên "nhiều" lại ở thế thủ có chuẩn bị sẵn. Nghệ thuật đó được thể hiện trước hết trong phân chia sử dụng lực lượng, khiến "ít hóa nhiều"; trong việc lập thế trận, mà khi triển khai, quân đối phương lập tức ở thế bị vây hãm. Đó cũng là một trận đánh điển hình về mưu kế lừa địch và điều địch, buộc địch phải đi vào thế của mình, tạo được bất ngờ, tạo được chủ động. Chọn một thế chặn địch đưa vào sông (Bối Thủy), Hàn Tín đã buộc quân sĩ mình phải quyết chiến và quyết thắng đó cũng là một nhân tố dẫn đến thắng lợi. Đó còn là nghệ thuật khích tướng – một mưu kế thường dùng trong những trận đánh cổ – kích động vào tính chủ quan, tự mãn, khiến địch khi rơi vào trạng thái ngược lại, thì có biến động đảo lộ về tâm lý, tinh thần, càng mau chóng thất bại.

School@net